Haagvaarder 88 (hoofdartikel)

ALRO Rekenschijven

“6 jaar had u nodig om te leren rekenen. In 2 uur kunt u overweg met de ALRO rekenschijf.”Kent u nog de rekenliniaal, een ingenieus voorwerp, waarop je door te schuiven ingewikkelde berekeningen uit kon voeren? Voor ditzelfde doel werd ook de rekenschijf gebruikt. De bekendste en grootste producent in Nederland van deze rekenschijven was de firma ALRO in de Balistraat in Den Haag.

Rekenschijf

De heren W. Pasveer en ir. J.C. Dussel, de uitvinders van deze rekenschijf, vroegen in 1935 octrooi aan. Nieuw was vooral de constructie. In een metalen doos werd op een draaibare metalen cirkel een nauwkeurig bedrukte papieren schaal gelijmd. Op een as met diverse lagers kwamen vervolgens een papieren tussenschaal, dan een doorzichtige vaste tussenschijf en tot slot een draaibare loperschijf met haarlijn.
Het bijzondere was, door de plaatsing van de schijf in een openklapbare metalen doos, dat de schijf met één hand te bedienen was, terwijl de andere hand kon schrijven. Door de ronde vorm kon men dóór blijven rekenen, zonder steeds terug te hoeven schuiven. Bovendien paste de rekenschijf, die geleverd werd in een platte metalen doos (Ø 13 cm), gemakkelijk in een jaszak. Allemaal voordelen ten opzichte van de rekenliniaal.
De schijven waren ook leverbaar op vestzakformaat, Ø 6 cm en als bureaumodel op 3 metalen pootjes Ø 16 cm.

ALRO

Ook de productie namen de heren ter hand onder de firmanaam ALRO, een afkorting van allround. Voluit was de naam ALRO, Maatschappij tot exploitatie van octrooien N.V.
De heer Pasveer overleed al kort na de oprichting en werd opgevolgd door C.A. Jelier. Het assembleren van de rekenschijven vond plaats op de zolder van zijn woning in de Balistraat.

Ingenieur Dussel ontwikkelde naast de algemene rekenschijf veel speciale type schijven, onder andere voor de bouw en de chemie. In opdracht leverde hij ook militaire rekenschijven voor de veldartillerie. Als verpakking kregen deze militaire schijven een leren tasje.

1940-1945

In de oorlog stond de productie van de rekenschijven op een laag pitje. Dussel nam een andere baan aan, maar bleef wel nieuwe schaalontwerpen aanleveren. C.A. Jelier was betrokken bij het verzet en kwam om in een Duits concentratiekamp. Hij had daarvoor al wel M.A. Jelier bij de zaak betrokken en J. de Ruyter, die vanaf 1942 de functie van directeur bekleedde. ALRO betrok een pand van De Ruyter aan de Balistraat 81. Later werden nog aangrenzende panden aangetrokken en de stal en garages op het binnenterrein.

Han Wanders

Han Wanders kwam als 15-jarige schoolverlater (ambachtsschool) in 1952 bij ALRO in dienst. Hij maakte de laatste jaren van de productie van de rekenschijven mee. In die tijd werden de metalen dozen aangeleverd, maar vrijwel alle andere werkzaamheden verliepen handmatig in één van de ruimtes op het achterterrein in de Balistraat. Uit de aangeleverde vierkante plastic schijven werden ronde schijven geponst met een gat precies in het midden, vervolgens handmatig voorzien van een haarlijn. De papieren schijven werden met clichés op een handdegel gedrukt. Daarna werden alle onderdelen zorgvuldig in de doos gemonteerd.

Rekenlinialen

Voordat Han kwam, werd een poging gewaagd om rekenlinialen te produceren. Hiervoor werd een gecompliceerde machine aangeschaft. Een eerste proef verliep zeer succesvol, maar toen de productie ter hand genomen werd, bleek het door ICI aangeleverde materiaal gewijzigd en niet stevig genoeg. Het resultaat was een enorme hoeveelheid witte perspex. Heel creatief verspaande ALRO dit materiaal en bracht het op de markt als kunstsneeuw.
Hoe dit afliep vertelt Han Wanders in zijn Digi-Tale op www.HaagseHerinneringen.nl

Einde van de rekenschijf

In 1955 kwam een definitief einde aan de rekenschijf, die werd verdrongen door moderne calculators, de ‘zakjapanners’. ALRO experimenteerde daarna met allerlei materialen en processen. Ze drukten ondermeer puzzels op houten platen, sleutelhangers en ontwikkelden het proces van ‘alroderen’.

Jannie Havelaar

Bronnen:
H. Wanders, Production at the Dutch ALRO-company. Post-war History of ALRO, t.g.v. 6th International Meeting of Slide Rule Collectors, Ede, 2000.
Ir. IJ. Schuitema, Schijven en schuiven, 400 jaar rekenliniaal en rekenschijf, uitgave Techniekmuseum Delft, z.j.
Ir. IJ. Schuitema en ir. H. van Herwijnen, Rekenen op liniaal en schijf. “2 x 3 …….ongeveer 6” Een tijdsbeeld, z.pl., 2000.

Met dank aan:
Dhr. J.F.M. Wanders, geïnterviewd op 26 mei en 15 juni 2015.