Haagvaarder 100
Haagvaarder Industrieel erfgoed bulletin voor de Haagse regio
Al bij de oprichting van de SHIE leefde het idee om een eigen bulletin uit te geven om zo het contact te onderhouden met de achterban, die we overigens nog moesten gaan opbouwen. Aanvankelijk was de insteek vooral nieuws te brengen over het industrieel erfgoed in de Den Haag en de regio. Dit laatste kwam ook tot uiting in de keuze voor de naam Haagvaarder, zoals in het vorige nummer al uiteen gezet. Bij het doorbladeren van de eerste nummers valt op dat de hoofdartikelen steeds een nieuw bedrijf onder de loep nemen. Op de achterpagina komen actuele zaken aan de orde die op dat moment speelden. Na zo’n 20 nummers werd dit gedeelte ook benut voor de historie van bedrijven en hun producten. Soms vormden hoofdartikel en achterblad een geheel en ontstond een thema nummer.
Presentaties
Regelmatig vond een presentatie plaats van een nieuwe Haagvaarder op een toepasselijke en meestal bijzondere locatie. Met de keuze hiervan oogstte de SHIE veel waardering en lof. De eerste Haagvaarder, die in mei 1994 verscheen, zag in de watertoren van Zoetermeer het licht. Het hoofdthema was Felix Kattenbrood en verder was er aandacht voor de stichting zelf.
Soms ging een presentatie gepaard met een bedrijfsbezoek, zoals bij Haagvaarder 13, die bij wasserij Edelweiss plaats vond. Musea kwamen ook voor in het rijtje bijzondere plekken. Nummer 31, met als thema Haagsche Tijd, werd gelanceerd in het Huygensmuseum Hofwijck. Zelfs de historische 17de-eeuwse klok kwam hiervoor uit de vitrine. De presentatie van het nummer over de Solex op het sfeervolle plein in het Louwmanmuseum was een succes. Uiteraard werden ook hier de objecten van ‘stal ‘gehaald en aan de genodigden geshowd.
Ook schepen waren favoriet, logisch met zo’n naam. Het eerste nummer van Haagvaarder 42, over de rolpaal aan het Jaagpad, werd overhandigd aan wethouder Mateman van Rijswijk op het varende historische bedrijfsschip Terra Nova. Natuurlijk kon het niet uitblijven en lanceerden we nummer 50 op de echte Hagenaar van de Ooievaart aan de Bierkade. Meerder keren waren we welkom op locaties die direct met het beschreven bedrijf te maken hadden. Van Haagvaarder 71 over de Siemensfabriek in de Binckhorst werd het eerste exemplaar overhandigd aan de heer A. van der Touw, CEO van Siemens, in het hoofdkantoor van het bedrijf. De presentatie van nummer 77 over de Fridor naaimachines vond plaats bij het Rode Kruis aan het Leeghwaterplein waar de fabriek had gestaan. Tot slot van deze reeks nummer 80, die in de toen bedreigde centrale werkplaats van Shell, nu Maakhaven, het levenslicht zag.
Onderwerpen
Onder de vele onderwerpen, die aan bod kwamen, waren veel bedrijven, die een eigen hoofdartikel kregen. Het begon al met Felix Kattenbrood en de eerste jaren passeerden Albani, Zoppi, Moesman, De Sierkan, de geschutgieterij en vele anderen zouden volgen. Soms draaide het vooral om het product, zoals bij de automatische suikerpot, de Alro rekenschijf en de twee concurrerende producten Solex en Mosquito.
Een andere invalshoek kregen de themanummers. Soms werd gekozen voor een bedrijfscategorie, zoals ja-knikkers, molens, brugwachtershuisjes, de sigarettenindustrie en havenkranen. Andere thema’s dienden zich ook aan waarbij de focus meer gericht was op behoud van een monument of een groep objecten. Voorbeelden uit deze themanummers zijn het kaaspakhuis in Leidschendam, fabrieksschoorstenen, de rokerij, de ’s-Gravenhaagsche Manege, gashouders en de visafslag.
Bijzondere nummers
In de serie van 100 Haagvaarders zullen er voor iedereen wel andere uitspringen. Voor de SHIE zijn dat natuurlijk de nummers die onderdeel zijn van de eigen historie. Ook de Haagvaarders die een zekere impact hebben gehad, zoals bij voorbeeld de artikelen over de Waterspin, Jan Jaarsma, de Solex, Maakhaven en het kranen themanummer … en uiteraard dit honderdste nummer blijven ons bij.
Ook voor anderen is de betekenis van de Haagvaarder van grote waarde. De inhoud vormt een staalkaart van de Haagse industrie en is voor menig Haagse gids een bron van informatie. Voorlopig is de materie voor onderzoek en artikelen nog lang niet uitgeput!
Bronnen:
99 Haagvaarders
Signalering
Cijfers, namen en vormgeving
Aantal verschenen Haagvaarders: 100
Ontwerpers:
Het eerste ontwerp van de Haagvaarder werd gemaakt door Marike van Rijn werkzaam bij Albani drukkers, later volgden hier nog andere vormgevers die in dezelfde stijl voortgingen, onder andere Sheila Kok en Donna Smith.
Met nummer 80 kreeg de Haagvaarder een nieuwe vormgeving van Vivienne van Leeuwen van Eindeloos vormgeven en uitgeven.
De kleuren:
Vanaf het begin was de steunkleur paars, die werd gebruikt voor het beeld linksboven en de naam en de kolom van signalering en het colofon. Daarnaast was er één steunkleur, die per kwartaal wisselde: licht groen, rood, donker groen en geel. Vier kleuren per jaar
Sinds nr. 80 is de Haagvaarder fullcolour met nog steeds een wisselende steunkleuren per kwartaal.
Drukkers:
1993 – 2013 Drukkerij Albani Den Haag
2013 – heden Drukkerij Nivo Delfgauw
Sponsors:
Albani (1993-2013)
De Frans Mortelmans Stichting (1993)
Shell (1993-1998)
Eindeloos ontwerpen en uitgeven (2013 – heden)
Wat maakte de Haagvaarder los?
We kunnen gerust stellen dat alle Haagvaarders met veel enthousiasme en waardering door onze lezers zijn ontvangen. Dat is natuurlijk een mooi resultaat, maar soms wil de SHIE meer dan dat. Daarom een kleine selectie uit de 99 verschenen Haagvaarders van nummers waarmee we een zetje wilden geven aan een lopend initiatief of een eerste stap zetten in de richting van de gewenste ontwikkeling.
Voorzichtig op pad
De eerste Haagvaarders waren nog een zoektocht naar hoe de opzet definitief zou gaan worden. Al snel bleek de Haagvaarder ook een instrument te kunnen zijn om te gebruiken om een pril initiatief te ondersteunen. Zo kwam in nummer 5 op de achterzijde een kort verhaal over het complex van de Duinwaterleiding en de ontwikkeling van de Waterspin. De presentatie ter plekke gaf het initiatief weer een zet en de Waterspin kwam er.
Haagvaarder 13, een verhaal over fabrieksschoorstenen en een eerste inventarisatie van de Haagse fabrieksschoorstenen, leidde tot een gemeentelijke nota fabrieksschoorstenen en de oprichting van de landelijke Stichting Fabrieksschoorstenen (STIF).
Andere thema’s aangeboord
Behalve aandacht voor behoud van gebouwen was er in de Haagvaarder ook veel te vinden over allerlei aspecten van bedrijven uit de regio en hun producten. Soms, zoals bij de Jan Jaarsma kachels en de telefooncentrale Marnixstraat, leidde dit tot het plaatsen van de fabriek op de monumentenlijst.
Ook trokken Haagvaarders met thema’s van Haagse producten, zoals de Fridor naaimachine en de Solex, de belangstelling van musea en werden dergelijke producten in museale collecties opgenomen.
Andere bijzondere nummers waren 22 en 27,over de muurreclame van Rynbende in Leidschendam, die de basis legden voor het latere SHIE-project ‘Muurvlakte te Huur’.
Herbestemming
De laatste jaren was herbestemming van industrieel erfgoed een regelmatig terugkerend thema. Om initiatieven hiervoor te ondersteunen werd de Haagvaarder diverse malen ingezet. De recentste voorbeelden zijn misschien wel nr. 80 over Maakhaven en nr. 93 over de havenkranen. Beide Haagvaarders hebben hun gevolg gehad, wij als SHIE kijken er nog steeds met een goed gevoel op terug.
Koos Havelaar, eindredacteur Haagvaarder