Haagvaarder 4 (hoofdartikel)
Over een verdwenen welvaartsymbool in een koeweitje
In 1938 kwam Den Haag door een toeval even op de oliekaart te staan. Een monumentje met een ijzeren boortoren, 50 jaar later op de Haagse Mient onthuld, herinnert er nog aan. Tijdens de aldaar gehouden Koloniale Tentoonstelling werd door een der deelnemers, de Bataafse Petroleum Maatschappij een boordemonstratie gegeven. Op een diepte van slechts 461 m werden totaal onverwacht sporen van olie gevonden. Dit leidde tot grote hilariteit; de BPM vond per ongeluk op slechts enkele kilometers afstand van haar Haagse hoofdkantoor olie…
De vondst van de exploratieput Mient 1 bleek niet economisch, maar gaf wel aanleiding tot exploratieactiviteiten in het gebied. In 1935 was de BPM (na 1947 de Nederlandse Aardolie Maatschappij) in Nederland begonnen met het systematisch zoeken naar olie. Zuid Holland stond echter niet hoog op de lijst van interessante gebieden. De meetresultaten leidden echter tot succesvolle boringen bij onder meer Delft (1944), Rijswijk (1953), Wassenaar (1956), Zoetermeer en Leidschendam in 1957. Nu stond de concessie Rijswijk, uiteindelijk grofweg de provincie Zuid Holland, duidelijk op de oliekaart. In het landschap verschenen de karakteristieke ja-knikkers, symbool van de Nederlandse welvaart. De gasbel onder Slochteren moest nog ontdekt worden (1959).
Het olieveld onder Zuid Holland reikt tot onder de Noordzee, maar vanaf een aantal platforms van Unocal, Conoco en Amoco de olie wordt gewonnen. De namen van de producerende oliereservoirs Delfland en Vlieland herinneren nog aan de oorsprong van de olie.
Den Haag, waar het toch allemaal een beetje begon, heeft ook een ja-knikkers binnen de gemeentegrenzen gehad. Deze stond in het koeweitje bij Marlot, als onderdeel van het Wassenaarse veld. De Over de functie en werking van een ja-knikker (beam pumping unit) bestaan wel eens misverstanden. De ja-knikker zelf is het zichtbare gedeelte van een ondergronds mechanisch pompsysteem dat in een olieput is geïnstalleerd. Dit pompsysteem bestaat uit een plunjerpomp (sucker rod pump) Onder in de olieformatie die met een slangenstelsel (sucker rod string) verbonden is aan de ja-knikker. De ja-knikker zorgt ervoor dat de plunjerpomp de noodzakelijke op-en neergaande beweging kan maken: het ja-knikken.
De olie onder het Wassenaarse veld bevindt zich op een diepte van ruim 1200 m. Men kan zich voorstellen wat een gewicht het slangenstelsel met de omhoog gepompte olie vertegenwoordigt! Dit moet door de ja-knikker omhoog getrokken worden, waarna het geheel weer beheerst naar beneden moet. De ja-knikker is dus eigenlijk een ingenieus geheel van onderdelen die ervoor zorgen dat de snel draaiende beweging van een aandrijfmotor wordt omgezet in een langzaam op en neergaande zuiver verticale beweging van het slangenstelsel. Twee grote contragewichten dienen om het hoge gewicht van de olie en het slangenstelsel en het vertragen en versnellen ervan te compenseren.
Momenteel worden de laatste oliewinlocaties van de Nederlandse Aardolie Maatschappij rond Den Haag verlaten, na een grondige reinigingsoperatie. De olieproductie was in de loop van de jaren zodanig teruggelopen dat verdere winning niet meer economisch was.
Jan van der Horst
