Haagvaarder 111 (hoofdartikel)

Het stedelijk tapijt

Restanten van Haagse historische bestrating

Hobbelige straten, glibberige keien, geratel van banden over oude klinkerwegen, wie heeft er geen herinneringen aan? Ongemak, maar ook historie, die onlosmakelijk bij het industriële landschap hoort. Deze stoffering van het straatbeeld, dit stedelijk tapijt, verdwijnt in rap tempo en soms ongemerkt.

Want nog niet iedereen weet dat de Pompstationsweg bij de Scheveningse watertoren, een lange weg met natuurstenen keien, alweer jaren geleden is vervangen door functionele maar saaie betonstenen. En als je dan verder op zoek gaat naar oude bestrating merk je dat er veel is verdwenen. Zo is stadsdeel na stadsdeel en straat na straat veranderd. Maar wat is er dan nog van over, en hoe zorgvuldig gaat de gemeente om met het Haagse ‘stedelijk tapijt’?

Historische bestrating

De oudste bestrating bestaat uit natuursteen. Ruw gehakte natuurstenen keien (kinderkopjes) in lichtgrijs, roodachtig tot bijna zwart, vormden lange tijd de bestrating in de stad. De handvorm gebakken straatklinkers zijn er nog in allerlei kleuren en afmetingen. De meest voorkomende is het ‘Waaltje’, in rood of bruin, een kleiner type is de blauw gesmoorde Rijnklinker. Een aparte straatsteen is de blauwgrijze ‘scoria brick’, gebakken uit Britse afvalslakken. Op de stoepen lagen vaak de zwarte ‘iron bricks’, ook wel ‘droptegels’ genoemd, naar de ruitvormige zoute droppen.

Betonnen ‘stelconplaten’, grote vierkante vlakken met een stalen rand, vormen een aparte en meer industriële bestrating.

Tot slot is historische bestrating meestal ook af te lezen aan een klassiek legpatroon. De keien of klinkers zijn op het rijvlak in een afwijkend patroon gelegd van de rest van de bestrating. En een wegdek met historische stenen is vaak ook herkenbaar doordat alles er wat ‘rommelig’ bij ligt.

Vindplaatsen

Inmiddels is de historische bestrating in bijna de hele stad helaas verdwenen. Maar grote stukken weg met natuurstenen keien vind je nog terug in de Scheveningen-Haven. En in de Binckhorst betreft het diverse locaties waar de vernieuwing nog niet heeft toegeslagen. Verderop in deze Haagvaarder meer over deze locaties.

De gladde blauwgrijze scoria bricks worden nog vaak gebruikt in parkeervakken. Een mooi voorbeeld is te vinden op de middenbermen van de Willem de Zwijgerlaan en het Monnikendamplein. Deze karakteristieke stenen worden inmiddels ook hergebruikt, o.a. rondom de watertoren en op het Lange Voorhout.

Zwarte koperslakkeien (een ‘kunstmatig’ gevormde steen) zijn nog te vinden op de voormalige Groothandelsmarkt: ze liggen hier in de parkeervakken en in een deel van de Televisiestraat.

Bovenstaande voorbeelden betreffen straten buiten het centrum, soms met een eigen industrieel verleden. In andere delen van de stad vind je nog plekken met originele droptegels, zoals de stoepen van de Nieboerweg, gedeelten van de Suezkade en de Van Boetzelaerlaan. Stoepen met originele blauw gesmoorde klinkers in rijnformaat zijn o.a. te vinden in de Tobias Asserlaan (recent aangebracht).

Tot slot van deze opsomming van historische bestrating nog het volgende: enige jaren geleden is de monumentale Papaverhof voorzien van droptegels, afkomstig van een deel van de Nieboerweg. En ook onlangs is op de stoepen van de recent gerenoveerde Willemsparkbrug (één van de bruggen over het water van de Mauritskade) de originele bestrating zorgvuldig teruggebracht. Hier liggen als voorheen zwarte ‘droptegels’. Het formaat van deze tegels is overigens afwijkend van de droptegels elders in de stad, en daarmee voor Den Haag extra zeldzaam.

Veranderend straatbeeld

Met alle veranderingen in de stad is ook het stedelijk tapijt veranderd. Bijna overal zie je nu asfalt, betonsteen of nieuwe baksteen klinkers. Stoepen in Rijnformaat zijn nu voorzien van grijze betontegels. Natuurstenen stoepranden zijn vervangen door betonnen exemplaren. Dit alles is vooral in gang gezet door verhoogde verkeerseisen. Maar die verandering heeft ook geleid tot een verzakelijkt straatbeeld: de kleurschakering van de historische bestrating is vervangen door het egaal grijs van beton.

Behoud historie

De SHIE pleit voor het behoud van de laatste restanten van de Haagse historische bestrating. Prioriteit op dit moment is het hergebruik van de historisch bestrating in Scheveningen-Haven en in de Binckhorst.

Daarnaast pleiten wij voor documentatie. Wat-lag-waar? En in welk patroon was het gelegd? Zijn daar elders in de stad nog voorbeelden van? Weet u nog stukken met oude bestrating? Herinnert u zich nog specifieke plaatsen, neem dan contact op met de SHIE.

Vincent Voorhoeve

Bronnen

• J. Kaffa, “Geschiedenis van de straatmakerij”, Den Haag, z.j.
• B. Koopmans, Op straat gezet. Historisch straatmeubilair in Den Haag, Den Haag 1997, (VOM-reeks 1997-2).
• F. Vijfwinkel, e.a., ’s Haags werken en werkers, Den Haag 1986.