Haagvaarder 25 (hoofdartikel)

Grijperdraaikraan No. 390, de oudste havenkraan van Den Haag

De SHIE voert onder het motto ‘Zet de kraan op z’n plaats’ actie om een oude, maar nog gave havenkraan te behouden. Er wordt gewerkt aan een plan om deze op te slaan en te gelegener tijd, na een grondige revisie, een plaats te geven in het stadsbeeld. De gedachten gaan uit naar een voor het publiek opvallende plek in de Laakhaven. De gemeente wil het laatste deel daarvan, de kades rond de Petroleumhaven, herinrichten. In het stedenbouwkundige ontwerp past mogelijk een klein ensemble aan industrieel erfghoed, dat de herinnering  vast moet houden aan de nijverheid. De industriële nijverheid aan de Laakhaven “…dit in stedenbouwkundig en historisch opzicht waardevolle industrieterrein”, aldus wethouder H.J. Meijer in zijn voorwoord in de publicate De Laakhaven. Een beeld van een Haags indutrielanschap uit 1991.

Betoncentrale Fabriton

Markant middelpunt van het historisch ensemble zou een oude hijskraan van Fabriton kunnen zijn. Dit bedrijf gebruikte de machine voor het lossen van zand en grint aan de Binkchortshaven. Inmiddels wordt al sinds jaren een grote portaalkraan gebruikt, waar vrachtwagens onderdoor kunnen rijden. De betoncentrale Fabriton, die bij de Petroleumhaven nog een kraan in bedrijf heeft, gaat het werk concentreren en vernieuwen aan de Binckhorstlaan. En daarom moet de oude hijskraan het veld ruimen.

Grijperkraan No. 390

Het werktuig blijkt typerend industrieel erfoed. Roerend erfgoed, waarvan in Den Haag slechts spaarzaam wat resteert. Het Maritiem Buitenmuseum in Rotterdam ziet de vaste draaikraan als een historisch waardevol object. ‘Vaste’ heeft betrekking op de vast op het motorhuis gemonteerde, om zijn as zwenkbare hijsarm (de giek). Meer moderne kranen kunnen bijvoorbeeld ’toppen’ en ‘opdirken’ wat te maken heeft met grotere beweeglijkheid van de giek.
De kraan staat op rails met een spoorwijdte van ca. 3,7 m. De giek heeft een vlucht van 15 m, een hefvermogen van 4,5 ton en betonblokken als contragewicht. Vanuit het houten motorhuis stuurt de machinist staaldraden aan voor het bedienen van de grijper en het heffen van de last. De ‘vierdraadsgrijper heeft een inhoud van 11/2 m3 opgehoopt vol’ en weegt ca. 1950 kg.

De oudtse havenkraan

Op de vermoedelijk oudste, nog in situ staande, havenkraan van Den Haag, prijkt een emailleplaat met de firmanaam van de Machinefabriek Thole uit Enschede en het jaartal 1955. Dankzij de archieven van dit bedrijf kon gereconstrueerd worden dat de voormalige Haagse zand- en grinthandel Herweijer opdrachtgever was. Het archief bevat niet alleen technische data, van belang bij revisie, maar ook sociale details die de moeite van het bestuderen waard zijn. Ondergetekende bewerkt het materiaal om de ‘grijperwagendraaikraan voor zand en grint’ het verdiende historisch reliëf te geven. Met archiefmateriaal dus en aangevuld met wat de mensen, die bij het wel en we van de kraan betrokken waren, nog weten. De laatste twintig jaar waren dat medewerkers van Fabriton, een bedrijf dat overal in Den Haag zijn (betonnen) sporen heeft nagelaten.

Zet de kraan op z’n plaats

Een historische schets van de havenkraan schrijven is één ding, het in stand houden en permanent tentoonstellen van dit industriële erfgoed is een ander verhaal. Hopelijk kan de SHIE met behulp van gemeente, bedrijfsleven en sponsors de kraan z’n terechte plaats geven in een passend Haags decor.
En de ware erfgoedtoerist? Die zoekt intussen spoorslags de echte site van Fabriton op om daar het industriële landschap van kranenn en silo’s te aanschouwen, betonwagens in bedrijf te zien en plaatjes te schieten van… een vertederend hijskraantje voor zand en grint.

Cees de Kler