Haagvaarder 53 (hoofdartikel)
Jan, wat zegt u deze naam?
Jan Jaarsma’s haarden- en kachelfabriek
Sinds 1936 is er in het gebouw aan de Fahrenheitstraat 337 een postkantoor gevestigd. Weinigen zullen weten dat dit complex in 1906 gebouwd werd voor de haarden- en kachelfabriek van Jan Jaarsma. Het pand, ontworpen door de architect D. Oosthoek, stond toen aan de rand van de stad. Op een foto uit 1913 is aan de erachter staande schoorsteen te zien dat dit stijlvol vormgegeven bouwwerk een heuse fabriek huisvestte.
Van smederij naar haardenfabriek
Jan Jaarsma werd in 1843 in Friesland geboren. Als werkloos architect deed hij enige jaren werkervaring op in de kachelfabriek van zijn broer E.M. Na een ‘afkoelingsperiode’ van 10 jaar startte Jan rond 1895 een eigen smederij en fabriek van vulhaarden aan de N.W. Buitensingel in Den Haag. Jan overleed al in 1901, zijn zoon Nicolaas Heye (1879) volgde hem op. Onder zijn leiding werd het pand aan de Fahrenheitstraat gebouwd en in 1906 betrokken. Naast een grote machinezaal, en een lak -en moffelinrichting was er een toonzaal, waar men de diverse modellen kon bewonderen.
Productie
Het ontwerpen van de kachels gebeurde in eigen huis: “Eerst wordt het model geboetseerd, dan gemodelleerd in hout of gips, daarna in een wit zacht metaal, dat door een kunstvaardige hand met mes en beitel wordt afgewerkt, als gold het een beeldhouwwerk”. Vervolgens werden modellen gemaakt voor de verschillende onderdelen. Het gietwerk werd verricht door de Ulftse ijzergieterij Diepenbrock en Reigers, de DRU. Het afslijpen, polijsten en verder afwerken van de gietstukken vond plaats in de fabriekshallen aan de Fahrenheitstraat. Na het polijsten volgde het lakken, “een der bewerkingen die zeker wel de meeste zorg vereischt”. Nadat alle delen nogmaals geolied en gemoffeld waren, kon de kachel in elkaar gezet worden: “.. omzichtig en secuur, de schroeven, de schuiven en kleppen in den pot, de plaatijzeren mantel er omheen, het glimmende koperwerk er op.” Op deze wijze werden in 1913 met 90 personeelsleden 150 haarden per week geproduceerd. De haarden vonden in binnen- en buitenland hun bestemming.
Handelsnaam
In 1930 werd de firma omgezet in een NV, met een maatschappelijk kapitaal van ƒ 1.000.000,-. Er werden 300 aandelen à ƒ 1000,- uitgegeven, de directeuren Nicolaas Heye Jaarsma en Rudolf Teller kregen elk de helft. In 1936 nam de DRU de firma Jan Jaarsma over. Nicolaas Heye werd commissaris bij DRU en bleef dit tot zijn dood in 1953. De handelsnaam Jan Jaarsma, Gas-o-Jaarsma en Gasojaar bleven voor haarden in gebruik. In 1948 veranderde de naam officieel in DRU-Jaarsma.
Kwaliteit
De haarden uit het begin van de twintigste eeuw werden traditioneel vormgegeven en rijk versierd met koperwerk. Ze kregen namen als Hestia, Jupiter, Eros, Mars en Amor. In later jaren werd de vormgeving strakker en verdwenen deze mythologische namen. Vanaf de jaren twintig werd de Cyclus haard geproduceerd. Met de serie Jan greep men terug naar de naam van de oprichter. Deze kachels bleven tot in de jaren vijftig in productie, de verschillende types werden eenvoudigweg oplopend genummerd. Behalve kolenhaarden werden er ook gaskachels geproduceerd en ook kachels voor oliestook. De kwaliteit bleef onverminderd gehandhaafd, er werd gewaarschuwd tegen namaak, geadverteerd met ‘vanouds Jan Jaarsma’ en ‘een generatie Haardenfabricage zegt niet alles, maar…’ en ‘Kies met kennis, kies Jan Jaarsma’.
Het pand aan de Fahrenheitstraat werd na dertig jaar kachels produceren omgebouwd tot postkantoor. Hierbij sneuvelde de toegangspoort. Toch maken zowel het uiterlijk als de historie het tot een beschermingswaardig pand.
Jannie Havelaar
Met dank aan:
- Mw. M. van Vlijmen, Nederlands Kachelmuseum, Alkmaar P. van Toor, Stichting Nederlands IJzermuseum, Ulft
Bronnen:
- Gelders archief, Arnhem
- archief DRU.
- Adresboek van ‘s-Gravenhage
- Nationaal archief
- Handelsregister Kamer van Koophandel en fabrieken, ‘s-Gravenhage
- ‘s-Gravenhage als industriestad, Den Haag 1913 K. Bourgondiën (red.)
- Vuurvast en energiek, 250 jaar DRU, 1754-2004, Duiven 2004. W. Alings jr. en H.N. Sierman
- Vuur als vriend, Honderd jaar E.M. Jaarsma, 1868-1968, Hilversum 1968
