Haagvaarder 21 (hoofdartikel)

Een brievenbus van de firma Rozenburg

De producten van de bekende Haagse aardewerk- en porseleinfabriek Rozenburg worden alom geroemd. Vaak gaat het daarbij  om ontwerpen van bekende kunstenaars of om het wereldberoemde eierschaalporselein. Het assortiment van Rozenburg was echter veel omvattender. Er werden in de fabriek vele tegeltableaus vervaardigd, zoals gedenk- en jubileumplaten. Een aparte opdracht was die voor brievenbussen voor enkele postkantoren, ontworpen door rijksbouwmeester C.H. Peters.

Brievenbus

In de postwet van 1850 werd de komst van een standaardbrievenbus aangekondigd. De eerste serie van deze brievenbussen werd vervaardigd bij de ijzergieterij L.I. Enthoven & Co. Deze bussen waren bestemd om op straat te worden geplaatst.

In samenhang met nieuw te bouwen postkantoren later in de 19e eeuw werden ook natuurstenen brievenbussen ontworpen voor in de gevel. Een aparte serie vormde de Rozenburg brievenbussen samengesteld uit tegels waarin twee uitsparingen, die dienden als inwerpopening. De openingen zijn geplaatst in een cartouche met midden op een posthoorn en bovenin een puttikopje met vleugels. Het geheel is monochroom in bruin/beige tinten, uitgevoerd. De bussen werden geplaatst in de ‘wachtzaal’, de publieksruimte van het postkantoor.

Peters

Postkantoren werden aan het eind van de vorige eeuw ontworpen en gebouwd in opdracht van de rijksbouwmeester. In het kader van het rijksbouwen was het land opgedeeld in twee districten, het noorden en Den Haag vielen onder rijksbouwmeester C.H. Peters. Onder zijn verantwoordelijkheid en naar zijn ontwerp kwamen zeer veel postkantoren tot stand.
In enkele kantoren, hoeveel is onbekend, werden vermoedelijk naar ontwerp van Peters zelf, keramiek brievenbussen geplaatst. Het PTT Museum heeft twee van dergelijke tegeltableaus (ca. 80×60 cm) in haar collectie. Eén hiervan heeft een nogal schetsmatige tekening en bestaat uit slechts drie tegels. De andere brievenbusplaat is nauwkeuriger geschilderd en is samengesteld uit 24 tegels. In het archief van de firma Rozenburg bevindt zich een schetsje dat sterk lijkt op de plaat van drie tegels. Het is een bijlage bij een brief van Peters aan de directeur Jurriaan Kok van de firma, gedateerd 1 maart 1907. Peters vraagt hierin om “zoo spoedig mogelijk te willen doen vervaardigen een brievenbus-tegelstuk ad.f 45,- overeenkomstig het hier in de wachtkamer aan het gebouw geleverde…”. Hieruit valt af te leiden dat de eerste tegelbrievenbus in het hoofdpostkantoor aan de Prinsestraat in Den Haag (ontwerp Peters) werd geplaatst. Uit de correspondentie blijkt verder dat de in maart 1907 bestelde brievenbus in april op Staatsspoor aan “den heer Th. Verlaan, rijksopzichter te Winschoten” werd afgeleverd. Een foto uit de collectie van het PTT Museum bevestigt dat het postkantoor Winschoten een dergelijke brievenbus in de wachtkamer had.

 De laatste

Vermoedelijk zijn er meer van deze tegelbrievenbussen in Peters’ postkantoren geplaatst. Uit het brievenboek van de firma Rozenburg van februari 1907 blijkt, dat er een prijsopgave aan Peters werd verstrekt voor een aantal van 6 (f 240,-) en 12 (f 425,-) brievenbussen. De brief werd besloten met de verwachtingsvolle zin: “Hoogst aangenaam zal het ons zijn uwe opdracht te ontvangen”. Onbekend is hoeveel tegelplaten er uiteindelijk zijn gemaakt. De vermoedelijk twee laatste exemplaren zijn gespaard uit het sloopgeweld, waaronder de postkantoren bij alle vernieuwingen hebben geleden en waarbij zij een geheel eigentijds interieur kregen. Het ene exemplaar is afkomstig uit de provinvie Groningen. De tweede is gezien de correspondentie van Peters met Rozenburg en het bijgevoegde schetsje mogelijk afkomstig uit het hoofdpostkantoor van Den Haag. Helaas ontbreken foto’s van het interieur van het postkantoor Prinsestraat, die deze toewijzing kunnen bevestigen. Bij de aanstaande vernieuwing van de semi-permanente opstelling van de posthistorie in het museum zal één van de tegeltableaubrievenbussen hierin een plaats krijgen.

Koos Havelaar

Bronnen:

• archief Rozenburg (HGA), bnr.249, o.a inv.nrs. 36, 103, 604, 676 en 769)
• documentatie postkantoren (Het Nederlandse PTT Museum)