Haagvaarder 12 (hoofdartikel)

Houtzaagmolens in Leidschendam

De Salamander, houtzaagmolen, Leidschendam

Op de Open Monumentendag, 14 september 1996, bestond er grote belangstelling voor de schitterend gerestaureerde houtzaagmolen ‘De Salamander’ in Leidschendam aan de eeuwenoude Vliet.

Molen De Salamander

De Salamander is een van de zeven nog resterende houtzaagmolens in ons land. Hij stamt uit de 17e eeuw en behoort tot het type van de achtkantige bovenkruier met stelling. Onder de stelling bevinden zich de zaagschuren.
Sinds de zomer van 1990 ‘draait’ hij weer, al is het dan slechts ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen. De houtzaaginstallatie, tot voor kort nog een ontbrekend element aan de molen, was op Open Monumentendag volop in bedrijf. Een klein zaagraam moet nog in orde worden gemaakt. Ook ligt er nog een flink aantal zagen dat geslepen en gezet moet worden.

Het plan bestaat om wekelijks te gaan zagen. Volgens de molenaar, die heer G. de Graaf, is er genoeg aanbod om twee stammen per week te verwerken. Iedere woensdag worden er dan twee boomstammen uit het water gehaald. Een stam wordt op de zaagslee gelegd zodat men op zaterdag direct kan beginnen met zagen.

Als het plan slaagt kan de molen voor de helft in zijn eigen onderhoud voorzien. Eventuele klanten kunnen zelf bepalen hoe het hout gezaagd gaat worden. Met het opstellen van de boomstam is de molenaar vaak meer dan een uur bezig. Voor een commercieel bedrijf zou dit niet lonend zijn. Het zagen kost ƒ120,- per m2. Dit is bijna ƒ20,- meer dan bij een moderne zagerij.

De mensen hebben het er blijkbaar wel voor over, vooral omdat er zoveel mogelijk is, speciaal wat het instellen betreft. om een boomstam te zagen zijn gemiddeld vier man vier uur bezig. Volgens de molenaar is er zoveel vraag dat hij soms letterlijk en figuurlijk de boot moet afhouden!

Molen De Hoop

De Salamander is enige jaren geleden herbouwd op bijna dezelfde plaats waar voorheen, sinds de 18e eeuw, de houtzaagmolen ‘De Hoop’ stond.
De Archeologische Werkgroep Leidschendam is volop bezig met opgravingen. Getracht wordt de fundering bloot te leggen van deze molen. De molen was, evenals De Salamander, een rietgedekte achtkantige stellingmolen. Beide molens maakten deel uit van een aan de Vliet gelegen houtzagerij. Voor zover bekend brandde de molen omstreeks 1895 af. Volgens oude archieven werd De Hoop gebouwd in 1794 als vervanger van een molen met dezelfde naam die vijftig jaar daarvoor was gebouwd.

Archeologisch onderzoek

Tijdens het archeologisch onderzoek is veel van de oorspronkelijke molen terug gevonden. Tal van gegevens over de constructie konden worden vastgelegd. Een groot aantal interessante vondsten is door de Werkgroep al gedaan waarvan een deel is tentoongesteld in De Salamander. De Werkgroep hoopt dat verder bodemonderzoek nog gegevens oplevert. In de ophogingslagen werd veel huisraad aangetroffen, hoofdzakelijk uit de tweede helft van de 18e eeuw: fragmenten van kookpotten, bakpannen, waterkannen, flessen en leren (kinder) schoenen. Opvallend was dat er veel fraai porselein tussen de scherven werd gevonden. Men vermoedt dat het met huisvuil (uit Den Haag?) is aangevoerd om het terrein voor de bouw gereed te maken.
Dat het hier om nog een houtzaagmolen ging bleek het uit de vele lagen zaagsel, boombast- en houtfragmenten die op het terrein werden aangetroffen. De hoekpunten van de achtergevel van de molen zijn inmiddels met (opgegraven) boomstammen vast in het terrein gemarkeerd. De Archeologische Werkgroep Leidschendam probeert nog de aan de Vliet gelegen voorgevel op te sporen en in het terrein te markeren.

Loes Baas

Bronnen: