Haagvaarder 64 (hoofdartikel)

NV Zwitsersche Waschinrichting en ververij ‘Rijswijk’

Vaag zichtbaar en door boorgaten gemarkeerd zijn de woorden wasschen, stoomen en verven te lezen op de gevel aan de Geestbrugkade 35 boven de onderste rij ramen. Onder de daklijst zijn de afdrukken van de letters van De Zwitsersche duidelijker en met wat moeite zijn de flankerende jaartallen 1897 en 1937 te herleiden. Op deze locatie bevond zich één van de grootste wasserijen van ons land.

Zwitsersche wasch- en electrische bleek- en strijkinrichting ‘Rijswijk’

In november 1896 dienden aannemer A. Volker en ingenieur A.M. v.d. Schalk bij B&W van Rijswijk een verzoek in voor de oprichting van ‘eene stoomwasch, bleek- en strijkinrichting’ op een open terrein nabij de Geestbrug. Op de tekening zijn onder meer een grote waszaal, strijk- en mangelzaal, droogzaal, ketelhuis en machinezaal, een stal en een groot bleekveld ingetekend. De vergunning werd verleend onder voorwaarde, dat de schoorsteen boven de bomen uitkwam (30m), het vuile water niet in de sloten werd geloosd en de machines geen hinderlijk geruis voortbrachten. De firmanaam werd ontleend aan de wasmachines, afkomstig uit het Zwitserse Winterthur.

Groei

De fabriek groeide gestaag in omvang. In een advertentie uit 1913 werd gemeld, dat het terrein van 5600 m² voor tweederde bebouwd was, er 120 personeelsleden werkzaam waren en de expeditie uitgevoerd werd met 8 paarden en 8 wagens. Een paar jaar later trad J.P.Ph. Beijerman (1891), zoon van een Zeeuwse wasserijdirecteur, aan als directeur. Onder zijn leiding volgde verdere groei. Op een briefhoofd uit de jaren 30 is goed te zien, dat de fabriek aan alle kanten verder uitbreidde, er komt rook uit 2 schoorstenen en er is een uitgang naar de achterliggende Frederiklaan. Twee stoommachines en een Crossleymotor leverden een vermogen van 450 PK; “benoodigd voor het drijven der machines en het opwekken van eigen electrischen stroom.” De fabriek werd ook vergroot met aangrenzende bestaande bebouwing. Zo werd in 1937 het karakteristieke pand op nummer 33, van de NV De Nieuwe Margarinefabrieken, opgenomen in het complex. Ook het werkgebied werd vergroot, voor het brengen en ophalen van de was en het stoomgoed kon men ook terecht in talrijke filialen in de regio en in alle grote steden in het westen en midden van het land.

Film

In een bedrijfsfilm van ruim 10 minuten uit 1935 van Otto van Neijenhoff (I.W.A. filmfabriek) wordt de complexe bebouwing in vogelvlucht getoond. Vol trots komt het wagenpark van 23 moderne bestelwagens in beeld en een aantal van de 400 medewerkers tijdens hun werkzaamheden in het bedrijf. Van het sorteren van de was bij binnenkomst tot het controleren en inpakken, met alle tussenliggende handelingen. Uitgebreid wordt het strijken met elektrische strijkbouten en het bewerken van boorden (20.000 per week!) belicht. De film besluit met het motto: “Onze was geeft u voldoening”.

Wederopbouw

Een paar jaar na de oorlog herrees De Zwitsersche als NV, waarin ook twee soortgelijke bedrijven (in Eindhoven en Haarlem) van Beijerman werden ondergebracht. Hijzelf werd hoofddirecteur, twee zoons traden op als directeur. Een folder uit 1950 verhaalt van een firma die met “600 geschoolde handen” met 32 filialen in het gehele land de lage prijzen weet te handhaven, dankzij “haar moderne Amerikaanse installatie”.

Palthe tot slot

In mei 1960 trad Beijerman af als directeur. In de loop van de jaren zestig werd Palthe’s Textielveredelingsbedrijven NV in Almelo eigenaar van De Zwitsersche, die daarna nog onder eigen naam verder handelde. Een in 1969 aangekondigde reorganisatie, waarbij alleen de chemische wasserij zou worden gesloten, liep een jaar later uit op sluiting van de vestiging in Rijswijk. Hierbij kwamen alle 125 personeelsleden op straat te staan.

Geestbrugkade

In 1973 werd naar plannen van het architectenbureau Lucas Niemeijer begonnen met de sloop en verbouwing van het 7000 m2 grote complex, deels voor eigen gebruik(nr.33). Hierbij werd ook de schoorsteen gesloopt. Het pand op nr.35 werd betrokken door het Centrum voor Gezinsverzorging en Maatschappelijk werk Rijswijk/Voorburg. Sinds 2004 huisvest het het hoofdkantoor van zorgaanbieder Florence. In de bebouwing aan Geestbrugkade 33-35 zijn nog een aantal onderdelen herkenbaar, die herinneren aan meer dan 70 jaar wasserijgeschiedenis.

Jannie Havelaar

Bronnen:

• Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in Woord en Beeld. Nederlanders en hun werk, Amsterdam, 1938
• Ir. W.P.C. Knuttel en drs. M. Brekelmans, Boerderijen en bedrijfsmonumenten, Rijswijk 1987
• Drs. J.C. Bottema, In Rijswijks vaarwater, Rijswijk 1989
• Kamer van Koophandel ‘s-Gravenhage: Handelsregister 1921 – 1969
• Archief gemeentebestuur van Rijswijk, archiefnr. 702 en 704 (hinderwetvergunningen en bouwvergunningen)
• Collectie reclamemateriaal De Zwitsersche, Rijswijks Historisch Informatiecentrum