Haagvaarder 103 (hoofdartikel)
De strijd van de volksbond tegen drankmisbruik
De tweede helft van de 19de eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw werden gekenmerkt door sociale armoede, vooral onder arbeiders. Door de slechte woon- en werkomstandigheden nam het alcoholgebruik onder arbeiders schrikbarend toe. De staat zag het overmatig alcoholgebruik wel als een groot sociaal probleem, maar weigerde maatregelen te nemen.
De strijd tegen alcohol werd vooral gevoerd door burgers. Deze drankbestrijders droegen als symbool een blauwe knoop op hun jas. ‘Hij is van de blauwe knoop’ was lang een uitdrukking voor iemand die bewust geen alcohol dronk. Deze bezorgde burgers richtten verschillende sterk verzuilde geheelonthoudersverenigingen op.
Op 3 september 1875 werd de Koninklijke Algemene Vereniging De Volksbond tegen Drankmisbruik opgericht. Deze vereniging had tot doel het alcoholisme te bestrijden door ‘opvoeding en ontwikkeling van het volk’. De Volksbond richtte zijn aandacht ook op de vrouwen van gezinnen, die in financiële moeilijkheden waren gebracht door het alcoholgebruik van hun echtgenoten. Naast onderricht en informatie voor deze vrouwen richtte de Volksbond ook eigen koffiehuizen op, waar alleen alcoholvrije dranken en wat versnaperingen te verkrijgen waren. De koffiekiosken werden door de gemeente Den Haag als rentevrije lening aangeboden aan weduwen van mannen die aan de drank ten onder waren gegaan. Zo konden deze vrouwen een bestaan voor zichzelf en hun kinderen opbouwen en in hun onderhoud voorzien. Alleen weduwen die lid waren van ‘De Blauwe Knoop’ kwamen in aanmerking voor de hulp.
Fredrik van Keeken
De Haagse ondernemer Fredrik Julius Theodoor van Keeken (1859-1924) had rond 1899 een mineraalwaterfabriek in de Kepplerstraat 85. Hij was eigenaar van een aantal koffietenten in Den Haag. Op zijn initiatief zijn tussen 1900 en 1908 in Den Haag en randgemeenten circa 29, vrijwel identieke, koffiehuisjes gebouwd. De houten huisjes, in de stijl van een Zwitsers chalet, werden op centrale plekken in de stad en in de buurt van uitvalswegen geplaatst. De koffiehuisjes zijn ontworpen door de Scheveningse architect F.A. Koch (1864-1935). Naast chocolade en andere versnaperingen konden de reizigers hier niet-alcoholische dranken, zoals melk, Seltzerwater en kogelflesjes met limonade kopen. De dranken en siropen waren volgens reclameadvertenties van uitmuntende kwaliteit en stonden onder voortdurende controle van Dr. A.L.C. Furnée. De Vereeniging tegen Drankmisbruik roemde het initiatief van Van Keeken. De Haagsche Courant van 25 juni 1900 vermeldt: “Laten wij den heer Van Keeken op ons terrein begroeten als een zeer te waarderen helper in onzen strijd tegen de drinkgewoonten zegt de Volksbond…”.
Arbeidsomstandigheden
De Haagsche Courant van 24 november 1901 vermeldt: “In Den Haag exploiteert de Fa. van Keeken limonadehuisjes, waarvan van 1 April tot 15 October mannen opgesloten zitten zonder een enkelen vrij uur. Het loon bedraagt ƒ 1,- per dag plus 3 pCt provisie van den verkoop, wat in ’t voorjaar en bij slecht weer bijna niets oplevert. Gelegenheid tot het voldoen aan natuurlijke behoeften is er in de hokjes niet, ook geen drinkwater. Zelfs moeten de verkopers om de glazen te spoelen water in de buurt gaan halen van deze of gene, die zo welwillend is het te geven. Een merkwaardige regeling die van Keeken geen windeieren legt, is dat de verkopers reeds begin februari worden aangenomen en dan een waarborgsom van ƒ 50,- moeten storten.”
Faillissement
Ook in andere plaatsen in Nederland liet Van Keeken kiosken plaatsen, o.a. in Haarlem, Leiden, Nijmegen, Rotterdam, Delft, Utrecht, Zutphen en Deventer. Waarschijnlijk door zijn grote expansiedrift werd op 17 september 1908 het faillissement van het bedrijf uitgesproken. De kiosken in de residentie werden na het faillissement begin 1909 overgenomen door de Volksbond tegen Drankmisbruik. Technisch directeur (exploitatie) werd wederom de heer J.J.Th. van Keeken….!
In de loop van de jaren zijn alle koffiekiosken helaas uit het Haagse straatbeeld verdwenen. Alleen de koffiekiosk aan de Buurtweg/Zijdeweg in Wassenaar is bewaard gebleven.
Nico Groot
Zie voor meer afbeeldingen: www.haagsebedrijventoen.nl
Bronnen:
Davis, “Koffiehuis ’t Buurtje” op www.mareendavis.nl\tekst-redactie
P. de Wit, “Keetjes & Kroegen, 100 Jaar Peeman Dranken” op www.peemankeetje.nl
www.delpher.nl
